سرفصل های طرح توجیهی

مطالعات طرح توجیهی (Feasibility Study) تصمیم گیری در مورد پروژه های سرمایه گذاری به نتیجه مطلوب می رساند . قبل از تصمیم گیری درباره هر پروژه ابتدا باید آنرا به طور همه جانبه بررسی و ارزیابی نمود . بعد از تعیین دقیق هدف ها ، باید آمار و اطلاعات جامعی درباره جوانب مختلف پروژه طرح توجیهی فنی- اقتصادی تهیه گردد . جمع آوری آمار و اطلاعات باید با دقت و بصیرت انجام گیرد و در صورت عدم دسترسی به برخی از آنها – که معمولاً نیز چنین است – از دانش و تجربه کارشناسان و صاحبنظران استفاده شود . به طور کلی ، مراحل مطالعه یک پروژه سرمایه گذاری از نظر امکان سنجی و ارزشیابی در هفت سرفصل زیر خلاصه گردیده است . از آنجا که نوع ، سرشت و حجم سرمایه گذاریها متفاوت هستند جمع آوری و تحلیل تمام یا قسمتی از اطلاعات و یا تاکید و تعمق بیشتر درباره پاره ای از آنها ، بستگی تام به نوع پروژه طرح توجیهی، هدفها و عوامل تعیین کننده آن خواهد داشت .

فصل اول : تعریف کلی پروژه در طرح توجیهی

۱- هدف ها

۲- اثرات و نتایج مستقیم

۳- اثرات و نتایج غیرمستقیم

فصل دوم : مطالعه بازار طرح توجیهی -فنی و اقتصادی

۱- تحلیل مسئله بازار در رابطه با پروژه طرح توجیهی مورد نظر(جنبه هایی از مطالعه بازار که در این پروژه ضرورت بررسی دارند )

۲- جمع آوری اطلاعات

الف- موارد استفاده و خصوصیات محصولات یا خدمات .
ب- سری های آمار در مورد تولید ، واردات ، صادرات و مصرف ، همراه با درآمد و مصرف ملی .
پ- انواع خریداران ، سلیقه ، ذائقه و عادات آنها .
ت- توزیع جغرافیائی بازار ، ماهیت رقابتی بازار و روش های بازاریابی ( قیمت ها و هزینه ها ، مراکز فعلی عرضه ، نظام و شبکه توزیع ، محصولات و خدمات داخلی و خارجی رقیب )
ث- سیاست های اقتصادی و اثرات آن بر روی محصولات یا خدماتی که قصد تولید آنها را داریم ( حمایت از صنایع داخلی ، تعرفه های گمرکی ، مالیات ها ، سوبسیدها ، تثبیت و کنترل قیمت ها ، سهمیه بندی و غیره ) .
ج- امکان تغییر ساختار اجتماعی و یا تغییر توزیع جمعیت از نقطه نظر جغرافیائی سنی و غیره در اثر توسعه اقتصادی .

۳- تعیین تقاضای فعلی ، تغییرات فصلی ، تقاضای بالقوه ، تفکیک تقاضای واقعی و ظاهری ، کشش تقاضا نسبت به قیمت ، کشش تقاضا نسبت به درآمد.

۴- نتایج حاصل از مطالعه بازار محصول یا خدمات مورد نظر طرح توجیهی ( نکاتی پیرامون سازمان فروش و نحوه توزیع ، مسائل حمل ونقل ، روش های عرضه محصول ، احتیاجات خریداران به خدمات فنی بعد از فروش ، بازاریابی و سایر موارد مربوط ) .

۵- پیش بینی اثرات حاصل از سیاست های اقتصادی بر روی بازار ( مسائلی مثل حمایت های دولت ، صرفه جوئی ارزی ، تثبیت قیمت ها ، سهمیه بندی ، شبکه توزیع و حمل ، معافیت های مالیاتی ، حمایت های گمرکی ، سوبسیدها وغیره ) .

۶- پیش بینی تقاضا و روند رشد و تغییرات آن .

فصل سوم : اندازه و محل پروژه طرح توجیهی

۱- توجیه اندازه پیشنهادی ، به خصوص با توجه به عوامل زیر :

الف- نسبت کار طلبی به سرمایه طلبی .
ب- بازار فروش ، محل تولید ، نحوه توزیع .
پ- ملاحظات مالی و قابلیت گسترش مرحله ای .
ت- روش های تولید ، و هزینه های در نقاط توزیع .

۲- توجیه محل ، به خصوص با توجه به ملاحظات زیر :

الف- حداقل مخارج حمل ونقل ، بحث در اینکه آیا محل مورد نظر با توجه با منابع تامین مواد اولیه تعیین می گردد یا با در نظر گرفتن بازارهای فروش ، تعیین محل هائی که مخارج حمل و نقل آنها حداقل است .
ب- وجود منابع و هزینه آنها به خصوص مواد اولیه ، نیروی انسانی ، سوخت ، آب و برق و غیره .
پ- سایر جوانب موثر در تعیین محل ، مثل سیاست های عدم تمرکز ، اشتغال ، مسکن ، بهداشت ، آموزش و پرورش ، شرایط زندگی ، آب و هوا موارد مشابه دیگر .
ت- رابط بین اندازه ، محل و حداقل هزینه های حمل تا رسیدن به دست مصرف کنندگان .
ث- پیوست ها : پیوست ها شامل محاسبات تفضیلی در مورد فواصل جاده ها و راه آهن و کرایه حمل و نقل و سایر اطلاعات مشابه خواهند بود .

فصل چهارم : مهندسی طرح توجیهی

۱- تحقیقات و آزمایش های مقدماتی درباره محصول مورد نظر ، هزینه های ثبت و غیره.

۲- گزینه های فنی ، انتخاب و تشریح فرایند تولید ، نمودار جریان مواد ، خصوصیات و مشخصات ورودی ها

۳- شرح اجمالی تجهیزات تولیدی و کمک تولیدی .

۴- ساختمان ها و محل آنها در محوطه واحد صنعتی و تاسیسات مربوطه .

۵- نحوه ای استقرار ماشین آلات ، همراه با نمودارها و شکل های توضیحی .

۶- طرح های مکمل مهندسی ( آب آشامیدنی و صنعتی ، فاضلاب ، منازل مسکونی ، خدمات بهداشتی و سایر پروژه های مشابه ) چه در دوره ساختمان و چه در دوره تولید ، همراه با شکل ها ، نقشه ها و نمودارهای توضیحی .

۷- کارایی تکنولوژی از نقطه نظر استفاده از منابع ( برآورد بهره وری فرایند تولید ، نیروی انسانی مورد نیاز و غیره ).

۸- قابلیت انعطاف ظرفیت تولیدی ( امکانات تغییر یا تطبیق خط تولید برای تولید محصولات دیگر و یا تغییر حجم تولید) .

۹- پیوست ها : برنامه ها و نمودارهای تفصیلی ، مدارک و گزارش های کارگاهی وآزمایشگاهی ، جزئیات حق امتیازها ، فهرست تفصیلی نیروی انسانی مورد نیاز ومهارت های فنی آنها ، تعیین و زمان بندی برنامه های آموزش داخلی و خارجی ، مشخصات کامل فنی مواد اولیه ، سوخت و سایر موارد مشابه ، پیوست ها همچنین شامل اطلاعات تفصیلی در مورد توجیه و قبول راه حل های معین در رابطه با فرایند تولید ، درجه مکانیکی یا خود کار بودن کارها ، نوع ساختمان ها ، مصالح ساختمانی و تشریح گزینه های فنی خواهند بود .

فصل پنجم : سرمایه گذاری طرح توجیهی

۱- حجم کل و ترکیب سرمایه گذاری ثابت اولیه :

الف- هزینه تحقیقات مقدماتی ، تجربیات و مطالعات مربوط به طرح توجیهی.
ب- مخارج ثبت و سایر اقلام مشابه .
پ- پرداختی های مربوط به زمین ، سرقفلی و سایر منابع طبیعی .
ت- هزینه خرید ماشین آلات و تجهیزات تا رسیدن به محل کارخانه و هزینه نصب آنها .
ث- هزینه های ساختمانی و تاسیساتی و همین طور هزینه کارهای ساختمانی مکمل مثل جاده و پل و غیره
ج- هزینه سازمان و تشکیلات لازم برای پیاده کردن طرح .
چ- هزینه های مهندسی و اداری در خلال دوره ساختمان .
ح- مخارج نصب و راه اندازی ماشین آلات .
خ- هزینه های غیر مترقبه مثل خرابی ها ، کارهای اضافی و تعدیل ها .
د- هزینه بهره در خلال دوره ساختمانی .

۲- تخمین سرمایه در گردش .

۳- ترکیب سرمایه گذاری از لحاظ ارزی و ریالی .

۴- برنامه زمان بندی پیاده کردن طرح و سرمایه گذاری های مربوطه .

۵- پیوست ها : درجه تفصیلی بودن این پیوست ها مشابه پیوست های فصل چهارم است . به عنوان مثال ، این پیوست ها شامل مخارج کرایه حمل ، بیمه و گمرک و مالیات ها ، حقوق و دستمزدهائی که بابت فعالیت های پروژه های مشابه پرداخت می شوند ، فهرست هزینه های نصب ، جزئیات محاسبه نهائی سرمایه در گردش ، فهرست بهای کارها ، اطلاعات مربوط به تغییرات محتمل قیمت ها و روند این تغییرات ، اطلاعات مربوط به نرخ برابری ارز در مورد تجهیزات وارداتی و نظایر اینها خواهند بود .

فصل ششم : بودجه بندی و دسته بندی اطلاعات برای ارزیابی طرح توجیهی

۱- درآمدها و هزینه های سالیانه با توجه به قیمت های بازار ، سود و هزینه تولید هر واحد محصول در خلال یک سال عادی تولید .

۲- تعیین نقطه سر به سری با توجه به تغییر عوامل زیر :

الف- درصد استفاده از ظرفیت تولیدی .
ب- هزینه ورودی های اصلی .
پ- قیمت فروش محصول مورد نظر در طرح توجیهی.

۳- دسته بندی و مرتب کردن اطلاعات لازم برای تنظیم بودجه

الف- بودجه نیروی انسانی براساس برآوردهائی که در فصل مهندسی انجام گرفته است همراه با تخمین پایه حقوق و دستمزد .
ب- بودجه مواد مختلف مورد نیاز برای عملیات و نگهداری و تعمیرات ، همراه با منابع عرضه مواد و قیمت ها .
پ- بودجه برق ، آب سوخت و سایر سیالات و سایر عوامل لازم برای عملیات و تعمیر و نگه داری .
ت- توضیح کامل درباره نحوه محاسبه استهلاک و از دور خارج شدن تجهیزات .
ث- شرح نحوه محاسبه هزینه های حمل و نقل .
ج- سایر اطلاعات لازم که بستگی به سرشت پروژه و ملاحظات محلی دارد .

۴- سایر اطلاعاتی که ممکن است در ارزیابی پروژه طرح توجیهی به کار آیند . اهمیت ارزیابی اجتماعی بستگی به سرشت طرح توجیهی و الویت ها و سیاست ها و برنامه های دولت دارد . در زیر به برخی از اطلاعات لازم در این زمینه اشاره شده است :

الف- موازنه پرداخت ها و صرفه جوئی های ارزی در خلال یک سال تولید عادی ، چه مستقیماً از طریق پروژه چه به واسطه اثرات غیر مستقیم ناشی از آن .
ب- اطلاعات لازم در مورد تغییر و تصحیح بازار در اثر دریافت سوبسیدها و مالیات ها .
پ- اطلاعات لازم برای قیمت گذاری منابع بر حسب قیمت های سایه (۱) وضعیت اشتغال (۲) روابط تبدیلی منابع طبیعی (۳) به طور کلی گزینه های متفاوت استفاده از منابع ملی .
ت- روابط زنجیری بین طرح توجیهی مورد نظر و صنایع موجود ( جداول داده – ستاده ، منابع تامین سرمایه و موارد استفاده سرمایه و سایر روابط ) .
ث- تاثیر بر درآمد ملی ، متعادل کردن درآمد منطقه ای و بالا بردن درآمد مناطق محروم ، تعدیل توزیع درآمد سرانه ، در نظر گرفتن منافع غیر محسوس ، و همین طور بحث در مورد فوایدی که به رقم درآوردن و یا اساساً تعیین آنها مشکل است .

۵- پیوست ها : مثل فصل های گذشته ، جزئیات مطالعات و محاسبات مربوطه در پیوست ها می آیند .

فصل هفتم : ارزیابی طرح توجیهی

روش های مختلفی برای ارزشیابی مالی (از نقطه نظر سودآوری ) و اقتصادی ( از نقطه نظر منافع اجتماعی و از دید دولت به عنوان نماینده ملت ) در طرح توجیهی وجود دارد ، برای ارزیابی اجتماعی می توان از شاخص های مختلفی استفاده کرد ، و برحسب آنکه چه شاخصی به کار گرفته شود به اطلاعات مختلفی احتیاج خواهد بود .

در اینجا ما صرفاً به برخی از شاخص های متدوال ارزیابی مالی – اقتصادی اشاره می کنیم .

۱- قیمت تمام شده

۲- نقطه سربه سری

۳- دوره برگشت

۴- نرخ بازده ساده

۵- ارزش خالص فعلی

۶- نسبت منافع به هزینه ها

۷- نرخ بازده داخلی

۸- صرفه جوئی ارزی

۹- اشتغال

۱۰- ارزش افزوده

۱۱- قیمت سایه منابعی نظیر نیروی کار، ارز ، سرمایه

۱۲- بارآوری منابعی نظیر نیروی کار ، مواد ، و ورودی ها

۱۳- مصرف جمعی

۱۴- منافع غیر مستقیم

۱۵- توان تولید ارز ، برحسب این که به ازاء کسب هر واحد ارز خارجی چه میزان پول رایج هزینه می گردد ، و مقایسه آن با نرخ رسمی ، نرخ رقابتی ، و نرخ شناور ارز خارجی .

۱۶- ارزش خالص فعلی بر اساس نرخ بازده اجتماعی و قیمت های سایه ورودی ها قیمت های سایه خروجی های مستقیم و غیر مستقیم.